Comment ở blog chị Lana

(Nhờ có Entry Điểm thơ ở blog chị Lana mà tôi viết comment này, copy về đây vì muốn lưu lại suy nghĩ của mình về một vấn đề gây tranh luận)

Chị Lana, cuối tuần em ra ngoại ô, chiều nay về mới viết trả lời chị được. Dù em có hay làm thơ nhưng em thường viết bằng cảm xúc/giác và thói quen chứ trình độ lý luận về thơ của em là không có, bình thường em cũng không giỏi tranh luận, nói chung em ít khi tranh luận về thơ văn một cách bài bản, em viết thế này theo những gì em cảm nhận thôi chị ạ.

Em nghĩ cuộc sống là dòng chảy theo thời gian cho nên thơ không thể đứng yên, bất biến, những định nghĩa về thơ cũng vậy.

Một ví dụ về sự thay đổi dễ thấy nhất là sự thay đổi trong môi trường sống, cách đây hơn nửa thế kỷ, Nguyễn Khuyến viết: “Ao thu lạnh lẽo nước trong veo/ Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo”, hay Lưu Trọng Lư viết: “Con nai vàng ngơ ngác/ đạp trên lá vàng khô”, đó là cảnh mà các thi nhân của chúng ta sống trong đó, những cảnh hiển hiện trước mắt họ và đi vào thơ. Cảnh và thơ đều đẹp, người đọc yêu thích cảnh và thơ ấy. Thi sĩ bây giờ tìm được một cái “ao thu nước trong veo”, hay “một con nai vàng ngơ ngác” giữa đời thực là rất khó, nai thì tuyệt chủng rồi, ao thì ô nhiễm túi nilon lềnh bềnh…

Ký ức về thơ của đa phần chúng ta thường là những gì trong trẻo đẹp đẽ, bi hùng nên nếu ta đọc thơ thi sĩ viết chệch ra khỏi đường ray đó thì cảm giác của ta là thất vọng, nhất là những lời thơ đó lại cho ta cảm giác bức bối, bẩn thỉu thậm chí như những lời rác rưởi của cuộc sống đời thường. Nhưng nếu ta nhận thấy rằng thi sĩ chỉ đơn giản phản ánh chân thực của cuộc đời mà họ đang sống thì liệu ta có chấp nhận thơ của họ không? Nếu chúng ta cũng có lúc cảm thấy bức bối về rác thì chúng ta có chấp nhận rằng: “Nay ở trong thơ nên có rác” không?

Những cảm xúc của người thi sĩ khác với những cảm xúc chúng ta thường thưởng thức trong thơ cũng vậy, đơn cử như bài Hoa sữa, nếu chúng ta quá quen với những mô tả về mùi hương hoa sữa nồng nàn lãng mạn, có người nói cảm giác khác khó chịu về mùi hương ấy thì sẽ khiến ta muốn phản ứng nhưng nếu ta lắng nghe cảm xúc của họ biết đâu ta lại hiểu được ra trên đời này cái gì cũng có hai mặt của nó. Những thi sĩ chọn những lối đi khác nhau để tiếp cận một mùi hương chẳng qua cũng để cho chúng ta có cái nhìn đầy đủ hơn về cuộc đời. Nếu chỉ có những lời khen ngợi mùi hoa sữa được cất lên thì sự thể có lẽ sẽ dẫn đến đúng như thi sĩ nói “một không khí đậm đặc mùi hoa sữa”. Thi sĩ không chấp nhận được cái mùi đấy cũng chỉ vì muốn hướng đến một không khí tự do trong lành hơn. Tự do đơn giản có khi chỉ là không muốn ngửi mãi một mùi cho dù nó có thơm nồng nàn đến đâu, nó có được nhiều người từ trước đến nay ca ngợi đến đâu. Tự do đơn giản có lúc chỉ là ai cũng được nói ý nghĩ thật của mình ra mà không phải chịu sự kiểm duyệt nào dù người ấy là một Giáo sư toán được giải thưởng danh giá hay là một thi sĩ nghèo xác ở hẻm 47 xuất bản thơ theo lối photocopy…

Chị Lana, thơ Bùi Chát có bài em thấy hay có bài không nhưng em thấy thi sĩ BC là người dũng cảm, bữa trước em viết bài Cái đấy bỏ đi là muốn nói đến sự dũng cảm này. Ông công khai đưa vào thơ mình nhiều từ ngữ, hình ảnh mà các thi sĩ trước ông không dám. Đậm đặc hơi thở cuộc sống bình dân bụi bặm và nhạo cười tất cả, ông khiến người ta phải nghĩ lại về thơ, vậy cuối cùng thì thơ là gì? Hẳn nhiên là ông chịu sự ném đá của dư luận, chắc ông cũng phải chịu nhiều hệ lụy. Nhưng ông cùng những người bạn của mình ở nhà xuất bản Giấy Vụn cũng đã vạch ra một dòng chảy khác trong thơ Việt nam đương đại, dòng chảy mà sau này lịch sử thơ văn nước nhà chắc chắn phải kể đến.